نقد مکتبی داستان های محمود دولت آبادی

مکتب ادبی ناتورالیسم[1]در نیمه­ی دوم سده­ی نوزدهم میلادی در فرانسه توسط «امیل زولا[2]»، رمان­نویس فرانسوی بنیاد گذاشته شد و سپس دامنه­ی نفوذ آن به برخی کشورهای اروپایی و امریکا کشیده شد. این مکتب در پایان امپراتوری دوم در فرانسه با الهام گرفتن از نظرات فلسفی- ادبی «تن[3]»، منتقد بنام فرانسوی و به­تأثیر ریشه­ی دارتر، کارهای بزرگ فیزیولوژیست­ها و پزشکان و طب تجربی «کلود برنار[4]» به وجود آمد. تأثیرپذیری عمده­ی این مکتب از نظر شکل ظاهر از نظریه­های بیولوژیکی «داروین» و هم­چنین کاربرد عقاید فلسفی «اگوست کنت» و... در مطالعات اجتماعی و استعمال عقاید تن در نظریه­های «جبر علمی[5]» در ادبیات است. این­ها (عقاید فلسفی کنت و تن) در تفسیر روابط زندگی بر اساس تحوّلات اجتماعی و تأکید بر دیدگاه­های مربوط به هستی انسان از اصول کاربردی و مهم ناتورالیسم به­شمار می­روند. بر این اساس اعتقاد ناتورالیست­ها این است که انسان تمایل به عینیت دارد و رفتار او مانند کار یک ماشین به­شمار  می­رود و درباره­ی آن مثل یک ماشین قضاوت اخلاقی ناممکن می­شود؛ چراکه به حکم عوامل سه­گانه­ی وراثت و محیط و لحظه محتوم است؛ از این­رو می­توان با داشتن دانشی از مکانیزم پدیده­های فطری در انسان قطعات متحرکه­ی ظهور عقلانی و احساساتی­اش را تحت تأثیر و نفوذ وراثت و محیط و لحظه نشان داد و هم­چنان­که یک دانشمند طبیعی در سلسله حوادث و علل و موجبات آن­ها تحقیق می کند، در ادبیات نیز چنین تحقیقی لازم و عملی است؛ زیرا هنرمند هم مانند شیمی­دان و زیست­شناس یا فیزیک­دان می­تواند با مواد کارش «تجربه» کند. در این مقاله سعی شده است داستان­های ناتورالیستی آثار محمود دولت آبادی، شناسایی و در حدّ توان شرح و بررسی شود؛ تا از این دریچه بهتر بتوان به­ جهان­بینی و دنیای اندیشه­ی این نویسنده­ی توانمند نظری افکند. با این تعریف که ناتورالیسم نویسندگان ایران- نه به­تمام و کمال- تأثیرپذیر از ناتورالیسم نویسندگان غربی،  به­ویژه نویسندگان آمریکا و فرانسه است.



[1]. naturalism


[2]. Emil zola


[3]. Taine


[4]. Claude Bevnard


[5]. Determinism