بشر از هزاران سال پیش در مراسم آیینی خود از سرودهایی بهر میبرد که روان او را آرامش میبخشید و سرشت خوشذوق او را ارضا میکرد. ایرانیان هم از جادوی کلمات در جشنهای مذهبی، لالاییها، کتابها و هنگام شادیها استفاده میکردند. گرچه جایگاه شعر در میان هنرهای هفتگانه باعث شده تصور شود بزرگترین کاربرد شعر خطّ هنری آن است؛ ولی در عصر حاضر با گذشت زمان به تکرار دیگرگونهای از همان کاربردهای ابتدایی رسیدهایم. هنوز لالاییها جایگاه ویژهای در پرورش کودکان دارند و محققان زبانشناس دربارۀ اهمیت این نوعِ شعر پژوهش میکنند یا برای زدودن اضطرابهای درونی تفألی به دیوان حافظ میزنیم تا با غزلی آرامش یابیم یا در جشنهای نوروز و یلدا به خوانش دیوان بزرگان شعر و ادب میپردازیم و یا حتی در پرورش فرزندانمان مفاهیم آموزشی را در قالب شعر به آنها میآموزیم. اما بزرگترین و دیگرگونهترین کاربرد شعر در عصر حاضر، استفاده از آن در درمان رفتارهای روانی است. البته شرط بهرهگیری از شعر در درمان بیماران، آشنایی درمانگر با هنر شعر، مضامین، پیشینۀ ادبیات منظوم و خوانش صحیح و تأثیرگذار آن است. لرنر معتقد است که هنر داستانسرایی در میان درمانگران شعر باید پرورش پیدا کند (Lerner, 1997: 87). پیشینۀ شعردرمانی (Poetry therapy) به سال 1751 م باز میگردد. بنجامین فرانکلین[1] در آمریکا بیماران خود را با روشهایی چون خواندن شعر، سرودخوانی و سرودن شعر درمان میکرد. نتایج مثبت این تحقیق باعث شد که الی گریفر[2]، جک رجی لی دی[3]، آرتور لرنر[4] و دیگران تلاشهایی برای معرفی این شیوۀ درمان انجام دهند و سرانجام در سال 1997 م انجمن ملی شعردرمانی در آمریکا تأسیس شد. پس از آن نیز پژوهشهای زیادی در این زمینه صورت گرفت و اثر مثبت شعر بر آشفتگیهای روانی تأیید شد از جمله Edgar, Haley, Levit (1969)، Ross (1977)، پنبیکر (1988)، گلدن (1994)، بولتون و همکاران (1998)، Tamura (2001) و کمیل (2007) و تنگر و همکاران (2009) و تعدادی دیگر که به تأثیر شعردرمانی بر افزایش عزت نفس، خوداکتشافی و خوداظهاری و کاهش میزان سرکوب هیجان و اضطراب پرداختند. در آمریکا با شعردرمانی به بیماران سرطانی و افرادی که در وضعیت نزدیک به مرگ قرار دارند کمک میکنند تا به آرامش دست پیدا کنند و در روند درمان خود وضعیت مطلوبی را تجربه کنند.1 شعردرمانی تنها در زمینه پزشکی سودمند نیست، این شیوه همچنین در زمینه خدمات اجتماعی اثرگذار است.2 در زمینۀ پژوهش، یک تحقیق نشان میدهد از 203 مقاله پژوهشی حدفاصل سالهای 1969 تا 2010، 154 مقاله (9/75%) در آمریکا، 19 مقاله (4/9%) در آلمان، 13 مقاله (4/6%) در انگلستان، 4 مقاله (2%) در استرالیا، 3 مقاله (5/1%) در ژاپن و سایر کشورها اعم از برزیل، ونزوئلا، کانادا، سوییس و ایتالیا (9/4%) دربارۀ موضوع شعردرمانی در کشور خود پژوهش کردهاند (هیمز، 2011: 6). در پژوهش دیگر دکتر مازا با معرفی یک مدل چندبعدی در شعردرمانی نشان داد، شعر نسبت به کتابدرمانی، نمایشدرمانی، هنردرمانی و رقصدرمانی قدرت اثرگذاری بهتری دارد و میتواند در کنار روایتدرمانی، مجلهدرمانی و... بسیار اثرگذار باشد (Mazza & H, 2013: 55). در کشور ما، با وجود پیشینۀ غنی ادبیات منظوم، شعر هیچگاه کاربرد درمانی نداشته است و حتی این موضوع در کشور ما مسبوق به سابقۀ پژوهش نیست. تنها در سال 1389 یوخابه محمدیان و دیگران به بررسی اثر شعردرمانی گروهی بر کاهش نشانههای افسردگی در دانشجویان پرداختند. جامعۀ آماری در این پژوهش 29 دانشجوی دختر خوابگاهی است و درمانگر طی 7 جلسه، اشعاری از شاعران معاصر را به صورت گروهی برای آنان خوانده و ثابت کرده است که پس از این دورۀ شعرخوانی، نشانههای افسردگی در دانشجویان کمتر شده است. به نظر میرسد با افزایش رو به رشد اختلالات روانی و بخصوص افسردگی و هزینههای گزافی که دولتها برای تأمین داروهای ضد افسردگی میپردازند، پژوهش بیشتر دربارۀ شعردرمانی بسیار راهگشاست. به همین دلیل این پژوهش با هدف بررسی تأثیر شعر و گونههای مختلف آن بر زنان و مردان بزرگسال که دچار افسردگی متوسط و بالا بودند انجام شده است. تفاوت عمدۀ این پژوهش با تحقیق یوخابه محمدیان و دیگران در این است که در پژوهش آنان شرکتکنندگان الزاماً به نوشتن شعر، تحلیل آن و ویرایش اشعار به عنوان تکلیف میپرداختند. در حالی که در پژوهش حاضر هدف خوانش شعر و شنیدن آن و دریافت عاطفۀ شعری بوده است. تفاوت دیگر این پژوهش انتخاب جامعۀ آماری متشکل از زنان و مردان و بررسی تفاوتهای نتایج به دست آمده است. ویژگی دیگر این پژوهش، انتخاب اشعار کلاسیک است، در 6 جلسه از 8 جلسۀ برگزار شده اشعار انتخابی از ادبیات منظوم کلاسیک و در دو جلسۀ دیگر از ادبیات منظوم معاصر بوده است. علاوه بر این در انتخاب مضامینِ اشعار، توجه به چالشبرانگیز بودن شعر، شرط انتخاب پژوهشگران بوده است. پرسش اصلی تحقیق این است: چگونه شعر میتواند کاربرد درمانگری داشته باشد؟ پرسشهای فرعی شالم: 1- آیا زنان و مردان افسرده نسبت به شعر، رفتار اثربخشی از خود نشان میدهند؟ 2- آیا مضامین چالشبرانگیز در شعر برای افراد افسرده قدرت تنشزدایی دارند؟ 3- کدام دسته از زنان یا مردان نسبت به شعردرمانی واکنش بهتری نشان میدهند؟ 4- آیا شعر در افزایش خوشبینی زنان و مردان مؤثر است؟ براساس این پرسشها فرضیههای زیر مورد بررسی قرار خواهند گرفت: 1- به نظر میرسد زنان و مردان افسرده نسبت به شعر رفتار اثربخشی از خود نشان میدهند. 2- به نظر میرسد مضامین چالشبرانگیز در شعر قدرت تنشزدایی از افراد افسرده دارند. 3- به نظر میرسد زنان نسبت به مردان واکنش بهتری به درمان با شعر نشان دهند. 4- به نظر میرسد شعر در افزایش خوشبینی زنان و مردان مؤثر است.
ابتدای صفحه